De coronamaatregelen dwingen ons massaal thuis te blijven. Vervelend? Het kan ook iets opleveren: ruimte voor rust, reflectie en solidariteit. ‘Ik denk dat veel mensen nu ontdekken dat ze altijd aan het rennen waren.’
Al meer dan een maand is de Chinese brandhaard Wuhan afgesloten van de buitenwereld. Uit de miljoenenstad komen berichten van mensen die weer vogels horen fluiten. ‘Ik dacht dat ze er niet waren, maar nu begrijp ik dat we ze nooit hoorden door alle verkeer en mensen,’ schrijft inwoner Rebecca Arendell Franks op sociale media. En in Rome, dat sinds een week afgesloten is, klonk afgelopen vrijdag het ‘lied der Italianen’ door de straten. Niet omdat het een nationale feestdag was, maar omdat de Romeinen dat zelf orkestreerden, met accordeons vanaf hun balkons.
In de landen die het zwaarst getroffen zijn door het coronavirus lijkt na paniek en verdriet een periode van bezinning en reflectie in te treden. Staan wij daar in Nederland ook aan de vooravond van, nu we massaal thuis moeten blijven?
Rutger Bregman (31), historicus en auteur van het boek De meeste mensen deugen, denkt van wel. “Wat mij opviel na orkaan Katrina in 2005, was dat het nieuws bol stond van plunderingen en verkrachtingen. Toen wetenschappers dat later onderzochten, bleek het te gaan om onbevestigde geruchten.” In feite begonnen mensen op grote schaal samen te werken. “Er kwam zelfs vanuit Texas een armada van bootjes.”
Collectieve opluchting
Wat er nu in China en Italië gebeurt, doet Bregman denken aan de sociologie van natuurrampen, voor zover die toepasbaar is op een virusuitbraak. “Mensen hebben plots weer contact met hun buren.” Hij wijst op ‘#coronahulp’: via sociale media bieden gezonde jongeren kwetsbaren aan om boodschappen te doen of de hond uit te laten.
Hij zou nooit stellen – ‘zoals van die conservatieve, rechtse types’ – dat Nederland zo’n ramp nodig had. “Maar het is wel zo dat je op dit soort momenten betekenis en zingeving vindt. Dat is waar mensen naar zoeken in het leven.”
Volgens Denker des Vaderlands Daan Roovers (49) heeft dat te maken met twee factoren: tijd en ontwrichting. “Mijn agenda is bijna leeg voor de komende week, en ik merk ook al dat ik een deel van mijn routine – de dingen die je als vanzelf deed – kwijt ben.”
Zodra die routine ontbreekt, ontstaat er vanzelf ruimte om vraagtekens erbij te zetten. “Je gaat je afvragen: is het wel echt nodig om naar kantoor te gaan? Waarom wil ik zo nodig iemand bezoeken, of naar het café? Kan ik niet een rondje in het park maken?” Overigens, stelt Roovers, heb je wel meerdere maanden nodig om een bepaalde routine blijvend te kunnen vervangen.
Het feit dat er opeens tijd voorhanden is, zorgt ook voor collectieve opluchting. Zo vergelijkt antropoloog Danny de Vries (48), verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, het met op vakantie gaan en je mobieltje achterlaten. “Dan treed je ook eventjes buiten de maatschappij.”
Politiek filosoof Hannah Arendt (1906-1975) wees er in de jaren zeventig al op dat gedachteloosheid onze maatschappij het meest bedreigt. Door voortdurend te produceren en te consumeren zouden we nooit tijd hebben om stil te staan. Ze waarschuwde dat we ervoor moeten oppassen geen ‘animal laborans’ – werkend dier – te worden. Anno 2020, in een almaar draaiende 24 uurseconomie, lijkt Arendts roep relevanter dan ooit.
“Die ruimte voor reflectie is juist in onze cultuur zo moeilijk te veroveren,” zegt Roovers. “Nu zie je noodgedwongen een spaak in de wielen van de economie. Dat kan niet anders dan heilzaam zijn.” Wat doe je immers in een weekend waarin voetbalwedstrijden en feestjes niet doorgaan? Zelf probeerde Roovers het afgelopen weekend meel te kopen (‘Niet om te hamsteren, hoor’), om met haar twee kinderen brood te bakken. “Langzaamaan ga je je vervelen, hoeveel je ook netflixt. En ik heb niet eens Netflix.”
Burn-outepidemie
De kunst van verveling wordt de laatste jaren opgehemeld, zegt de Denker des Vaderlands, als antidotum tegen de drukte. Nu kunnen we zien of vervelen ook in de praktijk effect heeft. “Soms is het modieus geklets, maar vaak zit er wel wat in. Iedereen kent wel de ervaring dat je weinig creativiteit over hebt wanneer je voortdurend in een actiemodus zit. Juist dan word je een animal laborans.”
Thomas Witteveen (58), sinds drie jaar mindfulnesscoach, roept op om de verveling aan te grijpen voor zelfonderzoek. Hij verdiept zich al 25 jaar in mindfulness, dat volgens hem een modern woord is voor wat vroeger ‘bewustwording’ heette. “Mindfulness draait niet alleen om meditatie, maar ook om het gadeslaan van wat er in jou en je omgeving gebeurt.” Wat gebeurt er als Nederland zich drie weken lang verveelt? “Ik denk dat veel mensen erachter komen dat ze altijd aan het rennen waren.”
Volgens hem vormen de komende drie weken daarom een uitgelezen kans om innerlijke rust te zoeken, waar men dat eerder niet deed. “Mensen krijgen wel kennis toegestopt, maar weten niet hoe je moet leven,” zegt Witteman. “Al maanden, zelfs jaren, hoor ik signalen dat het leven er veel te gehaast en gestrest aan toe gaat.” Als voorbeeld noemt hij de ‘burn-outepidemie’ van de laatste jaren. “Veel mensen zijn zichzelf allang voorbijgelopen.” Hij benadrukt dat het verschrikkelijk is dat de ruimte voor reflectie die nu ontstaat, met doden gepaard moet gaan. “Maar eigenlijk roept de natuur ons nu tot bezinning.”
Ook antropoloog De Vries denkt dat de gemiddelde Nederlander in isolatie de komende tijd baat heeft bij zelfreflectie. Hij komt beroepshalve in situaties terecht die hem volledig onbekend zijn. “Op zo’n moment kom je jezelf tegen en vraag je je af: wie ben ik? En waarom ben ik zo anders dan de rest? Door die zelfreflectie leer je.”
Toch, waarschuwt hij, zal er naast rust en reflectie een zekere mate van stress blijven bestaan. Hij denkt dat de stilstand van het openbare leven langer kan duren dan tot begin april. “De lockdown blijft een heel grote uitdaging. En we weten er nog heel weinig van. Het is belangrijk om als gemeenschap daarover te blijven communiceren: wat het voor ons betekent om in isolatie te zijn, en hoe we dingen oplossen.”
Virtuele contacten
De lockdown kan vooral voor extraverten, die gedijen bij sociaal contact, lastig worden, zegt mindfulnesscoach Witteveen. Hoe kun je daar goed mee omgaan? “De irritatie, boosheid en verdriet die je dan zou kunnen voelen, geven op zichzelf alweer reden tot zelfonderzoek. Je kunt je afvragen waar dat vandaan komt. Zoek op internet bijvoorbeeld een begeleide meditatie op.”
Gelukkig bestaat er nog telecommunicatie: Roovers gaat deze maand, naast veel wandelen, dan ook vooral weer eens vrienden bellen en aanschrijven die ze lang niet meer heeft gesproken. “Enerzijds kun je je wenden tot virtuele contacten online, maar anderzijds ook weer op het sociale weefsel van mensen die op loop- en fietsafstand wonen.”
Volgens de filosoof maakt het virus ons ook veerkrachtig, en zal het op termijn zorgen voor verbroedering. “Hooguit heb je nu de tegenstelling van de Brabander versus de rest van Nederland, maar daar zal ik me als Brabander niet verder over uitlaten,” zegt ze lachend.
Ook Bregman stelt dat we weerbaarder zijn dan we denken. “Veel beroepen kunnen best even stoppen. Ik heb ooit geschreven over bankiers in Ierland, die in 1970 zes maanden staakten.” Wat bleek? De economie draaide gewoon door. “Dan tikken we maar even wat minder rapporten.”
Verscheen in Het Parool. Verscheen ook in De Morgen.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.[paytium name=”Eenmalige donatie Tahrim Ramdjan” description=”Eenmalige donatie Tahrim Ramdjan”] [paytium_dropdown label=”Ik doneer” options=”1,50/5/10/25/100/250″ options_are_amounts=”true” /] [paytium_total label=”Mijn gekozen donatie” /] [/paytium]